Veilig en gezond werken met arbeidsmigranten tijdens corona

Arbeidsmigranten zijn van onschatbare waarde voor de Nederlandse economie. Dat kwam tijdens de coronacrisis nog maar eens aan het licht. Toen door de lockdownmaatregelen en het sluiten van de landsgrenzen veel minder buitenlandse arbeidskrachten in ons land bleven en kwamen, ervoeren bedrijven in sectoren zoals de bouw, logistiek en vooral de land- en tuinbouw en de vleesindustrie acute personeelstekorten. Voor de arbeidsmigranten die in ons land (veelal) in cruciale sectoren aan het werk bleven, was het niet evident om hun werk in goede gezondheid te blijven uitvoeren en de richtlijnen van de RIVM op te volgen. De Rijksoverheid heeft voor arbeidsmigranten en hun werkgevers en inleners verschillende tips op een rij gezet om -ook in coronatijd- veilig en gezond te werken.

Arbeidsmigranten hebben verhoogd risico op coronabesmetting


“Relatief veel migranten sterven door coronavirus”, kopte Trouw[i] naar aanleiding van nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)[ii] over de oversterfte in de eerste zes weken van de corona-epidemie. Oversterfte is het verschil tussen het aantal doden onder ‘normale’ omstandigheden en het aantal doden van de afgelopen tijd. Tijdens de eerste zes weken van de epidemie zijn naar schatting 7.260 mensen in Nederland overleden; dat is 40 procent meer dan wat normaal gesproken kan worden verwacht in dezelfde periode. De oversterfte was relatief hoog onder mannen, ouderen (75- tot 90-jarigen), bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen en inwoners met een migratieachtergrond. Tot half april stierven zo’n 3.600 Nederlanders met een migratieachtergrond, dat is bijna 50 procent meer dan wat ‘normaal’ kan verwacht worden. Een verklaring hiervoor zoekt het CBS in het feit dat Westerse en niet-Westerse migranten relatief veel werken in contactberoepen en beroepen die ze niet vanuit huis kunnen doen. Daarnaast hebben ze mogelijk minder toegang tot goede informatie over het virus en tot de zorg, omdat ze de Nederlandse taal niet of minder goed beheersen.

Dat arbeidsmigranten een verhoogd risico lopen op besmetting met het coronavirus, was ook een conclusie van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer. “Ze hebben meestal tijdelijke contracten, verdienen vaak het minimumloon, wonen dicht op elkaar en reizen vaak gezamenlijk naar hun werk. Dat kan leiden tot een hoger risico op corona en kan zelfs leiden tot een ‘brandhaard’ van coronabesmettingen” [iii]  [iv].

De FNV krijgt naar eigen zeggen veel klachten[v] binnen van mensen die dicht op elkaar moeten werken zonder voorzorgsmaatregelen. Ook zouden er onvoldoende hygiënemiddelen ter beschikking zijn of ontbreekt communicatie over het correcte gebruik ervan in de taal van de medewerkers. Meldingen komen ook binnen over de woon- en vervoersomstandigheden. Zo zouden arbeidsmigranten te vaak met 8 tot 12 man in kleine (recreatie)woningen gehuisvest worden en reizen ze in ‘volgepropte busjes’ van en naar de werkplaats. In de media doen ook verhalen de ronde over arbeidsmigranten die toen ze ziek waren, verplicht hebben moeten doorwerken[vi].

Soms nemen ook de arbeidsmigranten zelf meer / onverantwoord risico, omdat ze hun werk en huis niet willen verliezen. Massaal veel paracetamol slikken om de koorts te onderdrukken en zo toch aan het werk te blijven, is bijvoorbeeld een tip die op Poolse internetfora circuleerde. Op die manier kunnen ze een mogelijke koortsscan bij de ingang van een bedrijf omzeilen. Volgens FNV is dat een overlevingsstrategie: “Deze werkende mensen weten nooit hoeveel uur ze mogen komen werken van hun uitzendbaas. Ook als ze weinig uren werk krijgen, betalen ze wel de volle mep huur. Een lege maag behoort ieder weekrooster weer tot de mogelijkheden”, verklaart Bart Plaatje, FNV-Campaigner, terwijl hij met het Rode Kruis voedselpakketten uitdeelt aan arbeidsmigranten in Dronten[vii].

Veilig en gezond wonen en werken in de coronacrisis


Het is voor u als inlener / werkgever belangrijk dat uw bedrijf, ook tijdens de coronapandemie, zo veel mogelijk kan blijven doordraaien. De uitbraak van het virus heeft onomstotelijk laten zien hoe kwetsbaar bedrijfsprocessen kunnen zijn. Hele productieketens worden vertraagd en op een uitbraak in uw eigen bedrijf, met alle financiële en reputatieschade van dien, zit u al helemaal niet te wachten.

De Rijksoverheid heeft begin juni twee infographics opgesteld, één voor bedrijven en één voor arbeidsmigranten, met tips om de verspreiding van het virus te beperken en de continuïteit van werk te bevorderen. Ook vanuit de uitzendbranche is inspanning geleverd om ervoor te zorgen dat arbeidsmigranten ook tijdens corona veilig kunnen blijven wonen, werken en reizen en toegang hebben tot zorg. In het ABU-protocol[viii] vinden uitzenders, inleners / bedrijven, huisvesters, lokale overheden en buitenlandse vakkrachten praktische handvatten en heldere veiligheidsrichtlijnen. We actualiseren in dit artikel de praktische tips en aandachtspunten, die uit bovenstaande documenten naar voren komen, en zetten ze voor u op een rijtje.

Tips voor op de werkplek / binnen het bedrijf


Werkgevers hebben op grond van de Arbeidsomstandigheden een zorgplicht voor hun medewerkers. Dit betekent dat u uw medewerkers in staat moeten stellen om hun werk eerlijk, veilig en gezond uit te voeren. Of u binnen uw bedrijf de risico’s goed in kaart heeft en hiervoor de juiste maatregelen neemt, kunt u eenvoudig zelf controleren op Zelfinspectie.nl.

Het coronavirus brengt natuurlijk wel extra uitdagingen met zich mee. De algemene richtlijn blijft vooralsnog om zo veel mogelijk thuis te werken. Arbeidsmigranten voeren echter vaak werk uit, dat niet thuis kan plaatsvinden. U moet er als inlener / werkgever voor zorgen dat de arbeidsmigranten die in uw bedrijf werkzaam zijn, de hygiënische en veiligheidsvoorschriften goed (kunnen) opvolgen en zoveel als mogelijk anderhalvemeter afstand (kunnen) houden. Dit zowel tijdens het werk als tijdens pauzes. Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Van Ark wil dat bedrijven de coronamaatregelen structureel in hun bedrijf borgen met de arboregelgeving en hiervan een vertaalslag maken in hun risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E)[ix] of als addendum op een arbocatalogus[x] en dat uitzendbureaus verplicht worden om na te kijken of de RI&E van een inlener aan de RIVM-richtlijnen voldoet. Dat staat onder meer vermeld in de Kabinetsreactie op de aanbevelingen van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten[xi]. De staatssecretaris heeft zich voorgenomen om de Inspectie SZW meer mogelijkheden te geven om dit te controleren én effectiever te kunnen handhaven als blijkt dat werkgevers in ernstige mate geen noodzakelijke maatregelen treffen om besmetting met het coronavirus te voorkomen of de kans erop te beperken[xii]. Hiervoor is nieuwe wetgeving én een wijziging van het Arbobesluit nodig. Dat is nu nog niet het geval. De Inspectie SZW voert sinds 8 juni 2020 het aantal fysieke inspecties weer op en heeft ook al een handelingskader opgesteld inzake coronagerelateerde meldingen[xiii]. Hiertoe heeft de Inspectie een speciaal meldingenformulier in verschillende talen uitgegeven.

De Rijksoverheid raadt werkgevers / inleners aan om goed te communiceren met hun medewerkers over het coronavirus en de extra (hygiëne)maatregelen. De Rijksoverheid heeft hiervoor handige posters in diverse talen rond de anderhalvemeternorm, coronatesten, basis- en hygiëneregels uitgebracht[xiv]. ABU adviseert om voor elke arbeidsmigrant één duidelijk aanspreekpunt te regelen waar ze terecht kunnen voor informatie, meldingen en vragen. Verder is het raadzaam om alle medewerkers op het hart te drukken dat ze niet naar het werk mogen komen als zij (milde) klachten hebben of wanneer een huisgenoot koorts heeft en dat ziekmelding geen reden voor ontslag is. Wanneer de arbeidsmigranten in cruciale beroepen of vitale processen werkzaam zijn, kunnen ze soms met verkoudheidsklachten of bij een zieke huisgenoot wél komen werken. Zo nodig overleggen zij dit met de werkgever. Voor medewerkers die een contactberoep uitoefenen, gelden vanuit het RIVM extra voorschriften[xv].

Heeft een medewerker milde klachten, dan kunt u erop wijzen dat hij/zij zich (vanaf 1 juni) gratis kan laten testen door de Gemeenschappelijke GezondheidsDienst GGD (0800-1202). Is er inderdaad sprake van corona-besmetting, dan moet u hiervan uw bedrijfsarts en/of arbodienst op de hoogte stellen en kunt u overleggen of extra maatregelen voor de werkplek, zoals extra reiniging of ventilatie, nodig zijn. Informeer bij uw werknemer of hij kan rekenen op persoonlijke zorg / toegang heeft tot de zorg (zorgverzekering).

Aandachtspunten met betrekking tot het woon-werkverkeer


Ook tijdens het woon-werkverkeer moeten de voorzorgsmaatregelen opgevolgd worden. Tot 1 juli was het zo dat alle inzittenden 1,5 meter afstand van elkaar moesten houden. Een uitzondering hierop vormden mensen die tot hetzelfde huishouden behoren. Maar omdat er geen eenduidige definitie van ‘huishouden’ in verband met arbeidsmigranten bestond, kon de invulling ervan ten aanzien van het woon-werkverkeer flink verschillen van gemeente tot gemeente of van veiligheidsregio tot veiligheidsregio.

Vanaf 1 juli geldt voor bestemmingsverkeer, waaronder ook de busjes en touringcars waarmee arbeidsmigranten vaak van en naar het werk vervoerd worden begrepen worden, een uitzondering op de anderhalvemetermaatregel. Nu is het dragen van een niet-medisch mondkapje verplicht en moet er waar mogelijk gewerkt worden op basis van reservering (triage en/of placering) zodat bron- of contactonderzoek mogelijk is.

Het is evenwel de bedoeling van het kabinet om op de langere termijn toe te werken naar een structurele regeling, waarbij arbeidsmigranten die meer dan twee weken in een ongewijzigde samenstelling samen gehuisvest zijn[xvi], ook als ‘huishouden’ beschouwd kunnen worden en gezamenlijk vervoerd kunnen worden[xvii]. Daarvoor is het echter nodig dat (1) het verblijfsadres van arbeidsmigranten geregistreerd én up-to-date wordt bijgehouden, (2) de samenstellingen van de bewoners in één woning niet (zo) vaak wisselt en (3) de politie al deze informatie realtime ter beschikking heeft als ze een voertuig controleert. Aan die laatste voorwaarde is met de beschikbaarheid van de gegevens uit de BasisRegistratie Personen (BRP) voor handhavers, voldaan. Maar aan de twee andere voorwaarden is momenteel nog niet op systematische wijze voldaan. Daarom wil het kabinet zich erop toeleggen dat de registratie van arbeidsmigranten in de toekomst wordt verbeterd.

Vergewis u van de woonomstandigheden van uw buitenlandse arbeidskrachten


Werkgevers / inleners dragen niet alleen verantwoordelijkheid voor de omstandigheden op de werkplek zelf en hoe het vervoer van en naar het bedrijf geregeld is, maar mogen ook niet onwetend zijn omtrent de woonomstandigheden van hun (tijdelijk) personeel. De Rijksoverheid raadt inleners aan ook zelf in gesprek te gaan met de (tijdelijke) medewerkers omtrent hun vervoers- en woonomstandigheden en de toegankelijkheid van zorgvoorzieningen. Mocht uit zo’n gesprek blijken dat het niet helemaal loopt zoals het hoort, dan luidt het advies contact op te nemen met de gemeente waar de medewerker woont en het uitzendbureau aan te spreken op hun verantwoordelijkheden. Leidt dit tot niets dan kunnen vermoedens van misstanden (ook anoniem) gemeld worden bij de Inspectie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Er is in Nederland al jaren een groot tekort aan kwalitatieve huisvesting voor arbeidsmigranten. Idealiter wonen arbeidsmigranten met een beperkt aantal andere bewoners in een woonruimte, wisselt de samenstelling van de bewoners per huis niet vaak en hebben de bewoners elk een eigen slaapkamer. Hiervoor moet het aanbod in kwalitatieve en betaalbare huisvesting voor arbeidsmigranten echter dringend vergroten. Dat is niet iets wat van vandaag op morgen gerealiseerd is. Wél kunnen verhuurders, werkgevers en bewoners nu al samen zorgen dat op woonlocaties de RIVM-richtlijnen zo goed mogelijk in acht genomen kunnen worden, bijvoorbeeld door (gezamenlijke) woonruimtes vaker / beter schoon te (laten) maken en voldoende hygiënische producten te voorzien. De ABU raadt in haar protocol aan dat werkgevers en verhuurders een dag- en nachtregistratie bijhouden met hierin naam, telefoonnummer, e-mailadres, verblijfadres en tewerkstellingsplaats van de arbeidsmigranten. Dit moet in conform met de privacyrichtlijnen opgesteld worden en moet ervoor zorgen dat de GGD, als een bron- en contactonderzoek nodig is, snel kan schakelen. De GGD of centrumgemeente kan uitzenders, werkgevers en arbeidsmigranten helpen aan noodopvanglocaties en / of quarantainelocaties. Het kabinet roept werkgevers op om hun medewerkers, ook als ze tijdelijk geen werk hebben of ziek zijn, niet op straat te zetten maar te zorgen voor een alternatief.

Aandachtspunten voor arbeidsmigranten


Het is uw plicht als werkgever / inlener om ervoor te zorgen dat werknemers veilig en in goede arbeidsomstandigheden hun werk kunnen doen. Vervolgens is het aan de medewerkers zelf om de voorzorgsmaatregelen, zoals looproutes, markeringen, ook goed op te volgen. We zetten voor u uiteen wat u van uw flexibele buitenlandse arbeidskrachten mag verwachten tijdens de coronacrisis.

Algemene RIVM-maatregelen


Het RIVM heeft sinds het begin van de coronacrisis gezondheidsinstructies opgelegd om de verspreiding van het virus te beperken. Iedereen die in Nederland verblijft moet zich hieraan houden.  Het gaat om deze richtlijnen:

  • Was handen regelmatig met water en zeep; bij voorkeur 20 seconden lang.
  • Hoest en nies in de binnenkant van de elleboog en gebruik papieren zakdoekjes.
  • Hou indien mogelijk minimaal anderhalvemeter afstand.
  • Vermijd drukte.
  • Blijf thuis bij één of meer klachten (neusverkoudheid, niezen, keelpijn, licht hoesten, verhoging/koorts en/of plotseling verlies van reuk of smaak) en kom pas weer op het werk mits 24 uur klachtenvrij.
  • Mensen met één of meerdere klachten worden dringend geadviseerd zich te laten testen door de GGD. Dat is vanaf 1 juni helemaal gratis. Afspraak hiervoor kan gemaakt worden op 0800-1202.
  • Wanneer een huisgenoot koorts en/of benauwdheidsklachten heeft, moet de medewerker u hiervan op de hoogte stellen.
  • Normaal gezien is dit een reden om niet naar het werk te komen tenzij uw medewerker in een cruciaal beroep / vitaal proces actief is.

Het valt binnen uw zorgplicht als werkgever / inlener om ervoor te zorgen dat iedereen die bij u in het bedrijf werkt, op de hoogte is van deze maatregelen én deze opvolgt. De Rijksoverheid heeft hiervoor verschillende posters, infographics en andere communicatiemiddelen opgesteld en vertaald naar onder meer Pools, Roemeens, Hongaars, Bulgaars enz.[xviii] Hang deze op publieke plaatsen, zoals gang, toiletten,… zodat uw werknemers hier continu aan herinnerd worden. Spreek uw werknemers er actief op aan om deze maatregelen goed op te volgen en dat, ook al blijft het aantal nieuwe coronabesmettingen momenteel vrij beperkt, te blijven doen.

Flexcraft European Work Support denkt met u mee


Heeft u vragen omtrent het veilig werken met arbeidsmigranten in deze uitdagende tijd? Net zoals altijd, kunt u er bij Flexcraft European Work Support van op aan dat -ook nu- alles goed geregeld is. We zetten ons graag samen met u in voor goede arbeidsomstandigheden en het welzijn van onze buitenlandse arbeidskrachten. Neem gerust contact met ons op; we denken graag met u mee!

BRONNEN
[i] Trouw.nl, “Relatief veel migranten sterven door coronavirus”, 15 mei 2020.
[ii] CBS, “Oversterfte tijdens de eerste zes weken van de corona-epidemie”, 15 mei 2020.
[iii] “Eerste aanbevelingen van het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten o.l.v. Emile Roemer”, 11 juni 2020.
[iv] Omroep Gelderland, “Kans op besmetting met corona is levensgroot voor arbeidsmigranten”, 11 juni 2020.
[v] Een Vandaag, “Arbeidsmigranten worden niet beschermd tegen het coronavirus: deze groep heeft geen prioriteit”, 20 maart 2020.
[vi] Topics.nl, “De Poolse Paulina Karys weet wat het is: moderne slavernij in het Westland”, 26 juni 2020.
[vii] FNV.nl, “Met het Rode Kruis voedselpakketten uitdelen aan arbeidsmigranten”, 17 juni 2020.
[viii] ABU, “ABU-Corona veiligheidsprotocol arbeidsmigranten”, 8 juni 2020.
[ix] Inspectie SZW, Veelgestelde vragen aanleveren RI&E, “Gezien de maatregelen rond het coronavirus covid 19 is de omgeving waarin het werk wordt verricht veranderd voor mijn werknemers. Moet ik dit opnemen in mijn RI&E en plan van aanpak, ook wanneer het hier om tijdelijke risicomaatregelen gaat?”.
[x] Inspectie SZW, “Van protocol naar arbocatalogus”: https://www.inspectieszw.nl/onderwerpen/van-protocol-naar-arbocatalogus
[xi] Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, “Kabinetsreactie aanbevelingen Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten”, 3 juli 2020.
[xii] Inspectie SZW, “Toezicht Inspectie SZW op coronamaatregelen”.
[xiii] https://www.inspectieszw.nl/melden/corona
[xiv] U vindt de informatieposters op: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2020/03/14/coronavirus-communicatiemiddelen-preventie-en-publieksvragen-anderstalig 
[xv] Kijk voor de extra RIVM voorschriften voor contactberoepen op: https://www.rivm.nl/documenten/gezondheidscheck-contactberoepen
[xvi] Stichting van de Arbeid, “Definitie van gezamenlijk huishouden van arbeidsmigranten”, 8 mei 2020.
[xvii] Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, “Kabinetsreactie aanbevelingen Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten”, 3 juli 2020.
[xviii] Rijksoverheid, “Coronavirus werknemersvragen anderstalig”, 3 april 2020: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2020/04/03/coronavirus-werknemersvragen-anderstalig